Z HISTORIĄ KU PRZYSZŁOŚCI. 100 LAT DĄBROWSKIEGO „OGÓLNIAKA”
Taki tytuł nosi publikacja zbiorowa pod redakcją znanego absolwenta dąbrowskiego ILO, ks. dr hab. Robert Biela, która w znakomity sposób uświetni obchody 100-lecia tej zacnej szkoły.
Tym cenniejsza, że dotyczy ludzi, którzy tworzyli historię nie tylko tego ogólniaka, ale także historię Dąbrowy i została napisana przez absolwentów, nauczycieli i pedagogów dąbrowskiej „Jedynki”.
Publikację zbiorową pod redakcją ks. dr hab. Roberta Biela, autora ponad 100 publikacji dedykowano Nauczycielom, Pracownikom, Absolwentom i Przyjaciołom Szkoły w dowód wdzięczności. 100-lecie powstania tej placówki to najlepszy moment na ten książkowy debiut, o charakterze naukowym, dokumentującym historię „Ogólniaka” na tle historii miasta, ale i na szerszym tle – dziejów Polski i przełomowego w nim momentu – odzyskania niepodległości i budowania zrębów państwa polskiego, co umożliwiło powstanie I LO im. T. Kościuszki w Dąbrowie Tarnowskiej:
Ważną rolę u progu niepodległości przypisywano również rozwojowi polskiej oświaty. Z jednej strony było to związane z chęcią integracji żyjącego dotąd pod trzema zaborami społeczeństwa, a z drugiej miało na celu wychowanie elit intelektualnych koniecznych w procesie gruntowania polskiej państwowości. Ta świadomość konieczności edukowania młodych dotarła stosunkowo szybko także do środowisk małych miast, takich jak Dąbrowa Tarnowska. To właśnie tutaj dzięki dalekowzroczności kilku światłych postaci dąbrowskiej społeczności – głównie Stanisława Szpaka i Władysława Tryby – powstało Towarzystwo Przyjaciół Szkoły Średniej, które za cel swojej działalności postawiło sobie powołanie do życia szkoły średniej. Ich starania zakończyły się sukcesem w 1921 r., kiedy to w Dąbrowie powstało Gimnazjum Koedukacyjne im. Tadeusza Kościuszki, które z biegiem czasu zostało przekształcone w Liceum Ogólnokształcące obchodzące właśnie w tym roku stulecie istnienia.
Jubileusz 100-lecia powstania szkoły stanowi szczególną okazję do tego, aby nie tylko przedstawić historię tej placówki, ale też wskazać osiągnięcia wielu zaangażowanych w jej pracę ludzi oraz uhonorować ich wieloletnią ofiarną służbę. Z tej racji treść niniejszej książki, która ukazuje się z inicjatywy Dyrektora Michała Wolaka przy współpracy Grona Pedagogicznego, pokazuje działalność Liceum (najpierw Gimnazjum) na przestrzeni całego wieku – od powstania do współczesności.
Wspomniana okoliczność stanowi szczególny wyróżnik tej publikacji zrealizowanej pod redakcją piszącego te słowa. Książka jest bowiem dziełem absolwentów oraz byłych i obecnych nauczycieli Liceum. Nie oznacza to jednak, że stanowi ona zbiór sentymentalnych wspomnień z dawnych szkolnych lat. Wręcz przeciwnie, ta pozycja jest bardzo dobrze udokumentowaną historią placówki i postaci z nią związanych. Autorom artykułów udało się bowiem (…) przeprowadzić bardzo szeroką kwerendę, czego wyrazem i zarazem dowodem jest imponująca liczba przypisów (ponad 560) zamieszczonych pod poszczególnymi artykułami.
[…] Autorzy poszczególnych tekstów postawili sobie za cel przede wszystkim zebranie i opisanie najważniejszych poświadczonych historycznie faktów ze stuletnich dziejów szkoły – napisał, we wstępie, redaktor publikacji ks. Robert Biel, znany absolwent szkoły z roku 1984, autor ponad 100 publikacji, prezes i założyciel prężnie działające fundacji „Cordare”, która obejmuje stypendialną opieką wielu uzdolnionych uczniów z Powiśla Dąbrowskiego, w tym wychowanków ILO.
Publikacja złożona jest z siedmiu rozdziałów komplementarnych i dopełniających się ze sobą, odtwarzających historię placówki od powstania po dzień dzisiejszy.
Pierwszy rozdział – Kontekst powstania gimnazjum – napisał Janusz Lech.
Rozdział dotyczący Bazy lokalowej szkoły opracowała Małgorzata Kacała-Niewiadomska.
Bożena Białas opisała Blaski i cienie szkolnej rzeczywistości – wychowanie i edukację na przestrzeni lat.
Ks. Robert Biel poświęcił rozdział Katechizacji i laicyzacji wychowania, a drugi: Liceum jako kuźni wartości patriotycznych.
Działalność druhów Gimnazjum w okresie okupacji i komunistycznych prześladowań szczegółowo przedstawił Stanisław Mazur w rozdziale Młodzi niepokorni.
O tajnym nauczaniu napisała Lucyna Wardzała w rozdziale Działalność dydaktyczna na terenie powiatu dąbrowskiego w latach 1939 – 1945.
Publikację uzupełniają obszerne aneksy, w których można odnaleźć: wykaz uczniów w pierwszym roku działalności szkoły i na koniec roku szkolnego, ale i takie szczegóły, jak: oceny za sprawowanie, wyniki nauczania, frekwencja, ramowe plany nauczania, zakup książek do biblioteki szkolnej, wykaz stanu czytelnictwa – wszystko zebrane i zaprezentowane w czytelnych tabelach.
Znajdziemy tam również: kadrę nauczycielską roku 1969, nazwiska i pseudonimy harcerzy należących do KZHP – PSP, wykaz dyrektorów szkoły od 1920 r. oraz wykaz nauczycieli pracujących w latach 1921 – 2021, czyli od początku istnienia placówki po dzień dzisiejszy.
Bardzo interesującym novum w tej książce jest wykaz absolwentów. Każdy absolwent I LO może w tej publikacji odnaleźć swoje nazwisko.
Publikacja w wyjątkowo zajmujący sposób przedstawia dzieje szkoły od ciężkich początków w trudnych czasach, aż po dzień dzisiejszy. Autorom rozdziałów udało się wydobyć na światło dzienne wiele nieznanych dotąd faktów. Np. wszystko wskazuje na to, że patronem przedwojennego budynku szkoły był św. Stanisław Kostka.
Udało się dotrzeć do archiwaliów dokumentujących częściowo nazwiska uczniów i nauczycieli tajnych kompletów – pozostałej części nie zdołano odzyskać; mimo skrzętnego przechowywania z narażeniem życia przez mieszkańców miasta i powiatu i tak, w zawierusze historii, dostała się w ręce gestapowców. Książka z ciemnych kart dziejowych historii – zwłaszcza czasów wojennych i powojennych – wydobywa jasne postaci, od których i dziś można by się wiele nauczyć. Nie można nie wspomnieć o rodzinie Szpaków, o której – wydaje się – zapomnieli radni z Komisji Nazewnictwa Ulic i Placów. Warto przypominać takie postaci, a być może najwłaściwszym sposobem jest nadawanie ulicom nazwisk lokalnych działaczy, bohaterów, osób zasłużonych dla Powiśla Dąbrowskiego.
Owszem – uroczo brzmiące nazwy ulic: Ogrodowa, Kwiatowa, Leśna itp. (będące zapewne w dziesiątce nazewnictwa w Polsce) wyprzedzają w liczbach nawet ulice poświęcone narodowym wieszczom, ale dla samorządów lokalnym istotne powinno być przywoływanie na patronów ulic, placów i skwerów postaci zasłużonych dla miasta, by społeczność mogła poznać te osoby i zainteresować się historią lokalną.
– O tych ludziach należy pamiętać. To jest nasz obowiązek. Rodzina Szpaków jest zasłużona dla Dąbrowy Tarnowskiej, chyba jak żadna inna. Należy się cieszyć, że rodzina Szpaków „zagnieździła” się w Dąbrowie Tarnowskiej – powiedział Stanisław Mazur, autor rozdziału książki poświęconego m.in. harcerstwu prężnie rozwijającemu się w I LO na przestrzeni dziejów, mimo zawieruchy wojennej i trudnych czasów.
– Oczekujemy, że Dąbrowa Tarnowska uhonoruje braci Szpaków i rodzinę Szpaków – wyraził nadzieję ks. Robert Biel, redaktor publikacji.
To ważne przesłanie dla władz lokalnych, płynące ze stulecia powstania dąbrowskiej „Jedynki” i wydania publikacji upamiętniającej ten, istotny dla miasta, jubileusz. Tym bardziej, że to Stanisław Szpak był jedną z osób najbardziej zaangażowanych w powstanie szkoły.
Książka nie powstałaby bez zaangażowania i twórczego trudu autorów poszczególnych rozdziałów, absolwentów i/lub nauczycieli, pedagogów, wychowawców ILO w Dąbrowie:
– ks. dr hab. Roberta Biela (absolwenta I LO, który studia doktoranckie ukończył w Innsbrucku, a tytuł dr hab. uzyskał na KUL-u. Był wykładowcą PAT w Tarnowie oraz Uniwersytetu Jana Pawła II. Do 2006 r. dyrektor wydawnictwa „Biblos”. Tłumacz dzieł J. Ratzingera, K. Kocha, G. L. Mullera. Autor ponad 100 publikacji, które ukazały się w 8 krajach. Założyciel i prezes fundacji „Cordare”
– Bożeny Białas (absolwentki I LO, długoletniej wychowawczyni, nauczycielki i egzaminatorki OKE języka angielskiego, opiekunki Szkolnego Klubu Wolontariatu)
– Małgorzaty Kacały-Niewiadomskiej (absolwentki I LO w Dąbrowie i nauczycielki języka angielskiego w tymże liceum)
– Janusza Lecha (absolwenta I LO w Dąbrowie, wychowawcy wielu pokoleń młodzieży, nauczyciela w Szkole Podstawowej w Nieczajnie Górnej, Szkole Podstawowej nr 1 w Dąbrowie Tarnowskiej, a od 2003 r. nieprzerwanie nauczyciela języka polskiego w I LO)
– Stanisława Mazura (absolwenta I LO, od 1974 r. nauczyciela w tymże liceum – uczył wychowania technicznego, informatyki i fizyki – i organizatora pierwszej pracowni komputerowej w szkole, który odszedł na emeryturę w 2006 r.)
– Lucyny Wardzały (nauczycielki języka rosyjskiego i bibliotekarki w I LO w Dąbrowie).
Ale książka nie przybrałaby takiego kształtu, gdyby nie poświęcenie Anny Janczak i Katarzyny Leżoń-Tabor, które do późnych godzin nocnych, pod presją czasu, dokonywały korekty poszczególnych rozdziałów. Pomysłodawcą wydania książki był dyrektor I LO Michał Wolak, który podkreślił, że żaden z autorów nie odmówił przygotowania rozdziału publikacji i podziękował za trud pracy włożony w publikację.
– W tej publikacji jest wiele nowych rzeczy, faktów, które teraz ujrzały światło dzienne; praktycznie wszystko nowe, oprócz mojej osoby. Zespół autorów to debiutanci, ale to bardzo dobry debiut. Te rozmowy o kształcie książki, o rozdziałach; co się powinno w nich znaleźć, toczyły się długo, po nocach; musieliśmy ze sobą dużo współpracować, rozmawiać kto komu odstąpi dany temat, żeby nie powielały się informacje w dalszych rozdziałach, i czasem z żalem trzeba było ustąpić… Nigdy wcześniej temat konspiracyjnego harcerstwa nie był tak szeroko omawiany i podejmowany, jak w tej książce. Najpierw było harcerstwo, później harcerze wchodzili w szeregi AK, więc z tego względu do tego czasu nie było to podejmowane. Mało kto wiedział np., że ks. Przewłocki, pierwszy zasłużony katecheta liceum, w testamencie przeznaczył cały swój majątek na rzecz stypendiów dla zdolnej, ubogiej młodzieży. W trakcie naszych rozmów pojawił się wniosek, żeby uhonorować także wszystkich absolwentów, stąd novum w publikacji – wykaz absolwentów od 1927 r. – powiedział ks. Robert Biel.
Publikacja została wydana dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury „Kultura – Interwencje 2021” oraz z budżetu Województwa Małopolskiego.
To wyjątkowa pozycja opublikowana na wyjątkowy jubileusz – stulecia szacownego Liceum, które wydało wielu znanych absolwentów. Wyjątkowa również dla społeczności lokalnej i miasta, w którego historię nierozerwanie wrosło I LO, które dalej tę historię będzie tworzyć. To również wyraźny sygnał dla władz lokalnych i radnych, by w godny sposób uhonorować rodzinę Szpaków, do czego – publicznie – zobowiązał się burmistrz Krzysztof Kaczmarski.
Ula Skórka
