NIE ŻYJE KRZYSZTOF PENDERECKI
Krzysztof Penderecki zmarł dziś rano (29 marca) w swoim domu w Krakowie – poinformowało Radio Kraków. Wybitny kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny miał 86 lat.
Urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy. Kompozycję zaczął studiować pod kierunkiem Franciszka Skołyszewskiego. Studia kontynuował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obec. Akademii Muzycznej) w Krakowie pod kierunkiem Artura Malawskiego i Stanisława Wiechowicza. Ukończył je w 1958 roku i został asystentem przy Katedrze Kompozycji S. Wiechowicza.
W latach 1966-68 Penderecki był wykładowcą w Volkwang Hochschule für Musik w Essen (Niemcy). W roku 1968 otrzymał stypendium w Niemczech w ramach wymiany studentów (DADD). W 1972 roku został mianowany rektorem krakowskiej Akademii Muzycznej.
Pierwszy publiczny występ Pendereckiego na arenie międzynarodowej miał miejsce w 1959 roku na Festiwalu Warszawska Jesień, gdzie zostały wykonane Strofy, jeden z trzech utworów, za które otrzymał pierwsze nagrody na II Ogólnopolskim Konkursie dla Młodych Kompozytorów ZKP. Pozostałe utwory to Psalmy Dawida i Emanacje. W roku 1959 skomponował Tren ofiarom Hiroszimy, jedną z najbardziej znanych i najczęściej wykonywanych kompozycji, za którą otrzymał nagrodę UNESCO. Tren zapoczątkował pasmo sukcesów utworów: Anaklasis (na Donaueschinger Musiktage) w roku 1960, Polymorphii, Fonogramów i Psalmu w roku następnym oraz w roku 1966 Pasji według św. Łukasza, pierwszego wielkiego dzieła w karierze Pendereckiego. Utwór ten został napisany na zamówienie Westdeutscher Rundfunk w Kolonii dla uczczenia 700-lecia katedry w Münster, w której był po raz pierwszy wykonywany 30 marca 1966 roku. Wykonanie to stanowi punkt zwrotny w karierze Krzysztofa Pendereckiego. W następnym roku komponuje i wykonuje kolejne wielkie dzieło chóralne Dies Irae, znane również jako Oratorium Oświęcimskie.
W latach 1968-69 Penderecki napisał pierwszą operę, Diabły z Loudun, na zamówienie Opery w Hamburgu, gdzie odbyła się premiera w roku 1969. Od tego czasu dzieło to było wiele razy wykonywane, transmitowane przez radio, telewizję i wydawane na płytach.
Kolejne wielkie dzieło Pendereckiego to Jutrznia. Pierwsza część tej kompozycji, Złożenie do grobu, została wykonana w katedrze w Altenbergu w 1970 roku, część druga, Zmartwychwstanie, rok później w katedrze w Münster. Wówczas na zamówienie ONZ napisał kolejne dzieło oratoryjne, kantatę Kosmogonia, a wykonanie utworu uświetnili swą obecnością prezydenci, premierzy i członkowie rodzin królewskich. W roku 1971 Penderecki skomponował De natura sonoris II dla Zubina Mehty. Dzieło to powstało w oparciu o utwór o tym samym tytule (z 1966 roku).
W roku 1972 Penderecki rozpoczął karierę dyrygencką. Od tego czasu dyryguje największymi orkiestrami świata. W latach 1972-78 był profesorem na Yale University School of Music.
W 1973 roku Penderecki ukończył I Symfonię i poprowadził jej światową prapremierę w Peterborough (Anglia). Ponadto skomponował Canticum Canticorum Salomonis i Magnificat na bas solo, zespół wokalny, dwa chóry mieszane, chór chłopięcy i orkiestrę. Magnificat został napisany dla uczczenia 1200-lecia katedry w Salzburgu. Premiera utworu odbyła się na Festiwalu Salzburskim w 1974 roku pod batutą kompozytora.
Drugie dzieło operowe Pendereckiego, Raj utracony, oparte jest na libretcie Christophera Fry (według Miltona). Utwór miał prapremierę w Lyric Opera of Chicago 29 listopada 1978 roku. W styczniu 1979 roku Penderecki dyrygował sceniczną wersją Raju utraconego w Teatrze La Scala w Mediolanie i na zaproszenie papieża Jana Pawła II dał koncert w Watykanie. Światowa premiera I Koncertu skrzypcowego odbyła się w Bazylei w kwietniu 1977 roku, solistą był Isaak Stern. Pierwszym wykonaniem II Symfonii dyrygował Zubin Mehta 1 maja 1980 roku w Nowym Jorku, również na festiwalach w Salzburgu i Lucernie podczas tournée po Europie.
Te Deum na głosy solowe, chór i orkiestrę (1979/80) Penderecki dyryguje podczas prapremiery w Asyżu latem 1980 roku. W roku 1981 Te Deum jest wykonywane w Nowym Jorku, Berlinie, Warszawie i Paryżu. 11 stycznia 1983 roku Penderecki dyryguje pierwszym wykonaniem II Koncertu wiolonczelowego, z towarzyszeniem Filharmoników Berlińskich i solisty Mścisława Rostropowicza. Kolejne utwory to Koncert altówkowy (premiera 24 lipca 1983 roku w Caracas) i Polskie Requiem, którego premiera odbywa się 28 września 1984 roku. Utwór ten został napisany na zamówienie Radia i Państwowego Teatru Wirtembergii dla uczczenia 40. rocznicy zakończenia II wojny światowej. Od czasu premiery to wielkie dzieło chóralne znajduje się na afiszach koncertowych filharmonii na całym świecie.
Światowa premiera trzeciej opery Pendereckiego, Czarnej Maski, opartej na sztuce Gerharta Hauptmanna, była punktem kulminacyjnym Festiwalu w Salzburgu w 1986 roku. Zaraz po niej nastąpiły wykonania w Wiedniu, a premiera amerykańska miała miejsce w Operze Santa Fé latem 1988 roku.
W marcu 1987 roku Pieśń Cherubinów na chór a cappella została po raz pierwszy wykonana na uroczystym koncercie w Waszyngtonie z okazji 60. urodzin Mścisława Rostropowicza. W kwietniu 1987 roku Penderecki dyrygował podczas uroczystości nadania mu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Madryckiego utworem Veni Creator na chór a cappella. W tym samym roku otrzymał Nagrodę Karl-Wolfa od Izraelskiej Fundacji Wolfa.
W roku 1988 Penderecki otrzymał nagrodę Grammy od National Academy of Recording Arts and Sciences za II Koncert wiolonczelowy, nagrany dla wytwórni ERATO z Mścisławem Rostropowiczem jako solistą. W listopadzie 1989 Lorin Maazel dyrygował IV Symfonią (Adagio), napisaną na zamówienie rządu francuskiego z okazji dwustulecia Rewolucji Francuskiej.
Premiera czwartej opery Pendereckiego, Ubu Króla (wg Alfreda Jarry’ego) miała miejsce 6 lipca 1991 roku w Operze Monachijskiej.
Pierwsze wykonanie Sinfonietty odbyło się w Warszawie 16 lutego 1992 roku w wykonaniu Sinfonii Varsovii pod batutą kompozytora. Utwór ten został ponownie wykonany w maju 1992 roku przez muzyków Orkiestry Filadelfijskiej i, tego samego dnia, na World Expo`92 w Sewilli. Kolejna nowa kompozycja Pendereckiego, Benedicamus Domino na chór męski a cappella, została po raz pierwszy wykonana w kwietniu 1992 roku na Festiwalu Wielkanocnym w Lucernie.
V Symfonia miała swą światową premierę 15 sierpnia 1992 roku w Seulu. W 1992 roku Penderecki ukończył Koncert fletowy dedykowany Jean-Pierre’owi Rampalowi. Prawykonanie utworu przez Jean-Pierre’a Rampala i Orkiestrę Kameralną z Lozanny odbyło się 11 stycznia 1993 roku w Lozannie pod dyrekcją kompozytora. W sierpniu 1992 roku Penderecki ukończył Benedictus na chór a cappella dla Maestro Lorina Maazela. Premiera Sanctus (ostatniej części Polskiego Requiem) miał miejsce w listopadzie 1993 roku w wykonaniu Królewskiej Filharmonii ze Sztokholmu.
W roku 1995 Penderecki napisał dla Anne-Sophie Mutter II Koncert skrzypcowy, premiera odbyła się w czerwcu 1995 roku. W grudniu 1995 kompozytor poprowadził pierwsze wykonanie III Symfonii z Orkiestrą Monachijską.
Premiera Siedmiu Bram Jerozolimy, utworu napisanego na 3000. lat Jerozolimy, odbyła się 9 stycznia 1997 roku w Jerozolimie. W lutym 1997 Penderecki otrzymał nagrodę Crystal Award w Davos. Światowe prawykonanie Hymnu do św. Daniiła, napisanego z okazji 850. lat Moskwy, odbyło się 4 października 1997 w Moskwie. Premiera Hymnu do św. Wojciecha, skomponowanego dla uczczenia tysiąclecia Gdańska, odbyła się 18 października 1997 roku w Gdańsku.
Prawykonanie Credo odbyło się w lipcu 1998 roku na Bach Festival w Eugene w stanie Oregon (USA). Pierwsze europejskie wykonanie miało miejsce 5 października 1998 w Krakowie, w ramach Festiwalu Krzysztofa Pendereckiego.
W roku 1998 Krzysztof Penderecki został honorowym członkiem American Academy of Arts and Letters. W lutym 1999 roku otrzymał dwie prestiżowe Nagrody Grammy: za najlepszą kompozycję współczesną (II Koncert skrzypcowy) oraz nagranie płytowe tego Koncertu z Anne-Sophie Mutter i London Symphony Orchestra pod jego batutą.
W grudniu 1998 roku Krzysztof Penderecki otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kolejny honorowy doktorat odebrał na Uniwersytecie w Pittsburghu w kwietniu 1999 roku. 23 stycznia 2000 roku otrzymał prestiżową nagrodę Best Living Composer na Światowych Targach Muzycznych w Cannes, zaś w październiku 2000 roku doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Lucernie.
Premiera Sonaty na skrzypce i fortepian odbyła się w Barbican Hall w Londynie 28 kwietnia 2000 roku, w wykonaniu Anne-Sophie Mutter i Lamberta Orkisa. 7 czerwca 2000 roku w Musikverein w Wiedniu, w prawykonaniu Sekstetu wzięli udział: Mścisław Rostropowicz, Yuri Bashmet, Dmitri Alexeev, Paul Meyer, Julian Rachlin i Radovan Vlatković.
Prawykonanie Concerto grosso odbyło się w 22 czerwca 2001 roku w Tokio pod dyrekcją Charlesa Dutoit z udziałem wiolonczelistów: Borisa Pergamenschikowa, Han-Na Changa i Trulsa Mørka. 9 maja 2002 roku odbyła się światowa prapremiera Koncertu fortepianowego napisanego na zamówienie nowojorskiej Carnegie Hall i Emanuela Axa. W światowej premierze wystąpił Emanuel Ax z Filadelfijską Orkiestrą pod dyrekcją Wolfganga Sawallischa.
Premiera Largo na wiolonczelę z orkiestrą odbyła się 19 czerwca 2005 roku w Wiedniu w wykonaniu Mścisława Rostropowicza i Filharmoników Wiedeńskich pod batutą Seiji Ozawy. Utwór został napisany na zamówienie Musikverein i zadedykowany Mścisławowi Rostropowiczowi.
Krzysztof Penderecki był pierwszym dyrygentem gościnnym Norddeutscher Rundfunk Orchester w Hamburgu i Mitteldeutscher Rundfunk Sinfonie Orchester w Lipsku. W latach 1987-90 był dyrektorem artystycznym Filharmonii Krakowskiej, od 1992 roku dyrektorem artystycznym Festiwalu Casalsa w San Juan (Puerto Rico). We wrześniu 1997 roku Krzysztof Penderecki został dyrektorem muzycznym Sinfonii Varsovii. Od roku 1998 jest doradcą artystycznym Beijing Music Festival, a od roku 2000 gościnnym dyrygentem nowopowstałej China Philharmonic Orchestra.
26 czerwca 2005 roku w Luksemburgu odbyła się prapremiera VIII Symfonii na troje solistów, chór i orkiestrę, zatytułowanej Lieder der Vergänglichkeit (Pieśni przemijania). W światowej premierze Symfonii wzięli udział: Olga Pasiecznik (sopran), Agnieszka Rehlis (mezzosopran) i Wojciech Drabowicz (baryton), orkiestrą Filharmonii Luksemburskiej i zespołem Europejskiej Akademii Chóralnej dyrygował Bramwell Tovey. VIII Symfonia została napisana na zamówienie rządu Luksemburgu z okazji otwarcia nowej Sali Filharmonii – Josephine Charlotte Philharmonic Hall.
14 grudnia 2005 roku profesor Krzysztof Penderecki został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem – Orderem Orła Białego. We wrześniu 2007 roku otrzymał tytuł Honorowego Profesora St. Petersburskiego Konserwatorium im. N. Rimskiego-Korsakowa. Jego imię znalazło się wśród tak wybitnych osobistości świata muzycznego jak Juri Temirkanov, Rodion Szczedrin, Galina Wiszniewskaja.
4 kwietnia 2008 roku Profesor Krzysztof Penderecki został uhonorowany Złotym Medalem Ministra Kultury Armenii, a 7 kwietnia otrzymał Dyplom Honorowego Profesora Państwowego Konserwatorium im. Komitasa w Erewaniu.
14 kwietnia 2008 roku Krzysztof Penderecki odebrał nagrodę filmową „Orły 2008” za muzykę do filmu Katyń Andrzeja Wajdy.
5 maja 2008 roku w Bremie pod batutą kompozytora i z Radovanem Vlatkovićem jako solistą odbyła się światowa premiera Koncertu na róg i orkiestrę.
Premiera najnowszego utworu, Ciaccona na skrzypce i altówkę miała miejsce 9 września 2009 na Festiwalu Julian Rachlin & Friends w Dubrowniku.
W 2009 roku Krzysztof Penderecki otrzymał Ordre de Mérite du Grand-Duché de Luxemburg oraz Order Honorowy od Prezydenta Republiki Armenii. W 2009 roku kompozytor skomponował Kadisz z okazji 65. rocznicy likwidacji łódzkiego getta.
Krzysztof Penderecki został zaproszony do Komitetu Honorowego Komisji Obchodów Roku Chopinowskiego 2010 przy Ambasadzie RP w Lizbonie, Tokio i Rzymie. W 2010 roku, z okazji 200-lecia urodzin Fryderyka Chopina, komponuje utwór Powiało na mnie morze snów… Pieśni zadumy i nostalgii na sopran, mezzosopran i baryton. W tym samym roku Krzysztof Penderecki pisze nową wersję opery Diabły z Loudun, której pierwsze wykonanie odbędzie się w Kopenhadze w lutym 2013 roku. Jednocześnie dostaje zamówienie od Gesellschaft der Musikfreunde in Wien (Musikverein) na napisanie utworu z okazji 200-lecia Musikverein w Wiedniu – Koncert podwójny na skrzypce i altówkę, którego premiera odbyła się 22 października 2012 r. w Wiedniu w wykonaniu Orkiestry Bawarskiego Radia pod batutą Marissa Jansonsa z udziałem Janine Jansen (skrzypce) i Juliana Rachlina (altówka). Pierwsze niemieckie wykonanie (w tym samym składzie) miało miejsce 15 i 16 listopada w Monachium. Utwór został nagrany dla BR-Klassik. Polskie prawykonanie miało miejsce w dzień 79. urodzin kompozytora w Poznaniu. Krzysztof Penderecki poprowadził Orkiestrę Filharmonii Poznańskiej z udziałem Fumiaki Miura (skrzypce) i Juliana Rachlina (altówka).
Premiera nowej wersji opery Krzysztofa Pendereckiego Diabły z Loudun miała miejsce 12 lutego 2013 w Kopenhadze.
