Likwidacja szkoły w Samocicach-refleksje absolwenta

Z wielkim żalem i smutkiem przyjąłem wiadomość o likwidacji szkoły  w Samocicach. Jestem absolwentem tej szkoły, i choć od 48 lat, mieszkam z dala od mej rodzinnej miejscowości, to interesuję się sprawami tej wsi i terenów Powiśla Dąbrowskiego.

Aktualnie jestem w trakcie pisania książki o historii Samocic i tym bardziej jest mi żal, że rozdział poświęcony historii mojej szkoły, znajdzie w niej zakończenie, w formie zacytowania; Uchwały Rady Gminy Bolesław, z dnia 17 lutego 2012 roku, o likwidacji tej szkoły.

Historia szkoły w Samocicach – zatoczyła koło. W tym roku, likwidowana szkoła, obchodzić będzie 125 lecie, jej powstania, a kilka dni po rocznicy powstania szkoły; wraz z zakończeniem obecnego roku szkolnego – dokona się jej likwidacja. Szkoła Ludowa w Samocicach, powstała w 1887 roku. Za datę powstania szkoły, przyjmuję się dzień;  27 maja 1887 roku, w którym Rada szkolna okręgowa w Tarnowie, zatwierdziła decyzję o powstaniu szkoły w Samocicach. Pierwszym nauczycielem samockiej szkoły ( jak pisał Jakub Bojko); zgodnie z decyzją z dnia 3 sierpnia 1887 roku, Rady szkolnej okręgowej w Tarnowie, został Józef Dagnan. W dniu; 21 sierpnia 1890 roku, Rada Szkolna krajowa, zamianowała Józefa Dagnana, stałym nauczycielem szkoły etatowej w Samocicach.

Historia szkoły, zawiera w sobie dwa  paradoksy. Paradoks pierwszy; dotyczy faktu, że  powstanie szkoły, a następnie jej rozwój dokonywał się w czasach, gdy tereny Powiśla Dąbrowskiego wchodziły w skład Galicji – terytorium administrowane przez zaborcę austriackiego; gdy Polska była zniewolona przez zaborcę, a likwidacja szkoły, dokonuje się w czasach, gdy Polska jest krajem; wolnym, niepodległym i demokratycznym.

Drugi paradoks, polega na tym, że do powstania szkoły w Samocicach, przyczyniły się między innymi; zabiegi ówczesnych działaczy chłopskich; Jana Banasia – sekretarza, a następnie wójta gminy w Samocicach i Jakuba Bojki – działacza chłopskiego, a później polityka. Wymienieni działacze aktywnie działali na rzecz szerzenia oświaty, a po założeniu w 1895 roku – Stronnictwa Ludowego, którego Jakub Bojko, był jednym ze współzałożycieli – byli aktywnymi działaczami tego stronnictwa. Stronnictwo Ludowe, jest bezpośrednim protoplastą, Polskiego Stronnictwa Ludowego – partii funkcjonującej również współcześnie.  PSL nawiązuje do tradycji sięgającej XIX wieku, a więc; tradycji walki o równe traktowanie mieszkańców; miast i wsi, w tym szczególnie; równy dostęp do nauki i oświaty.
Uchwałę o likwidacji szkoły w Samocicach, przygotowali i podjęli działacze gminni – tej właśnie partii; czyż nie jest to wielki paradoks i ,,rechot’’  historii. Dla mnie, jest to echo okrutnego rechotu historii, którego mimo woli – jestem świadkiem.

Nie znam wszystkich aspektów sprawy; ale gdy czytam; że szkoła w Bolesławiu, nie jest dostatecznie przygotowana do nauki tylu uczniów i wymaga rozbudowy, i jako główna szkoła w gminie (być może w niedługim czasie – jedyna szkoła), w XXI wieku – nie posiada sali gimnastycznej; to w tej decyzji widzę brak logiki – również ekonomicznej.

Niestety – w obecnych czasach, namnożyło się wielu specjalistów od burzenia; bo burzyć jest łatwiej niż budować coś pozytywnego. Nie twierdzę, że nic nie należy burzyć, ale twierdzę, że nawet burząc należy myśleć, – bo burzenie też wymaga wiedzy i perspektywicznego myślenia, sięgającego dalej niż ,,koniec własnego nosa” burzycieli.

Społeczność Samocic, zawsze w historii wioski, doceniała rolę nauki i oświaty i nie szczędziła trudu i obciążeń finansowych, dla realizacji
tych celów. Świadczą o tym fakty z historii wsi. Baza szkolna w tej wsi, była zawsze na stosunkowo wysokim poziomie, a do takiego stanu przyczyniały się głównie – inicjatywy mieszkańców i ponoszone przez nich obciążenia; tak finansowe, jak i te wynikające z pracy społecznej.

Pierwsza szkoła w Samocicach, wybudowana została na podstawie decyzji władz zaborcy, z 1854 roku. Była to szkoła, w której nauczał między innymi – Jakub Bojko, a koszy powstania i funkcjonowania szkoły, ponosili głównie, mieszkańcy wsi. W 1906 roku, a następnie w 1912 roku, przy współudziale mieszkańców – również finansowym, wybudowano kolejno dwa budynki murowane, w których odbywała się nauka w lepszych warunkach.

Również do budowy obecnie funkcjonującego budynku szkolnego, który powstał w 1949 roku, oraz najnowszej budowli – sali gimnastycznej, walnie przyczynili się obecni i byli mieszkańcy wsi. Jedna z pierwszych bibliotek ludowych, założonych przez Krakowskie Tow. Oś. Ludowej w Krakowie, została założona i prężnie funkcjonowała w Samocicach. Założenie tej biblioteki nastąpiło w 1888 roku, a z
inicjatywy pierwszego nauczyciela szkoły ludowej – Józefa Dagnana – w 1892 roku, powstało kółko rolnicze, które min. szerzyło oświatę
rolniczą.

W początkowych latach VI dekady, XX wieku, staraniem mieszkańców  Samocic, uruchomiano klubo- kawiarnię, która należała do najlepszych klubów tego typu, i która dzięki prężnej działalności młodzieży tej wsi, zdobyła rozgłos na skalę wojewódzką – ówczesnego województwa krakowskiego.

Nie można się, więc dziwić, obecnym mieszkańcom Samocic, że nie chcą dopuścić do zaprzepaszczenia dokonań  wielu pokoleń mieszkańców tej wsi, którzy ponosili trudy i wiele wyrzeczeń, by nauka i oświata w Samocicach – dla dobra i pomyślności ich dzieci i następnych pokoleń, mogła być w tej wsi szerzona.

Niestety, po tej likwidacji w Samocicach, która była jedną z kolejnych likwidacji; niewiele zostało do zlikwidowania – wieś pustoszeje.
Działania władz różnych szczebli, w stosunku do polskiej wsi, a raczej – brak pozytywnych działań na rzecz wsi; powoduje ucieczkę młodzieży ze wsi, kontynuowanie nauki w miastach i wiązanie swej przyszłości z praca poza wsią, albo emigrację do odległych zakątków świata.

W okresie powstania szkoły w Samocicach – 125 lat temu, Samocice wg spisu ludności z 1870 roku, zamieszkiwało 1043 mieszkańców. Spis ludności z 1900 roku, wykazuje, że Samocice liczyły w tym okresie 1195 mieszkańców. W 1922 roku, w skutek strat  wojennych I wojny światowej, występujących w tym okresie; głodu i epidemii oraz emigracji, liczba  mieszkańców Samocic zmniejszyła się do poziomu 1067 mieszkańców. Przez następne lata, liczba mieszkańców stale spadała i  w 1931 roku, Samocice liczyły 1024 mieszkańców. Aktualnie Samocice liczą jedynie ok. 450 mieszkańców. Fakty są oczywiste i tendencja nieubłagana – błędne koło. Szkoły się zamyka; bo brak uczniów, brak uczniów – bo brak perspektyw dla wsi, takich jak Samocice i bardzo wielu innych wiosek; – do Samocic podobnych. Jest to jednak temat do osobnych i dłuższych analiz i rozważań.

Józef Karczmarczyk

Do powyższych refleksji dołączam kilka materiałów źródłowych.

MONARCHYA  AUSTRYACKA.

Rzecz urzędowa.  Lwów, 9.  marca.1854r.

Na założenie szkoły trywialnej w Samocicach, w obwodzie Tarnowskim, zabezpieczono następujące dobrowolne datki uposażenia:
1) gmina Samocice w gotówce rocznie 48 złr., następnie gminy: Polipie 22 dr., Hubenice 15 dr., Kozłów 12  dr., Kurye ( Kuzie) 3 złr., w ogóle 100 dr. m. k.;
2) w naturaliach różnego gatunku, a mianowicie:
a) gmina Samocice rocznie 6,  to jest 2 korce pszenicy, 2 korcy żyta i 2 korcy jęczmienia,
b) gmina Podlipie rocznie 3,  to jest: 1 korzec żyta, 1 korzec pszenicy i 1  korzec jęczmienia;
c) gmina Hubenice  rocznie 3, to jest: l korzec żyta,. l korzec pszenicy i 1 korzec jęczmienia;
d) gmina Kozłów  rocznie 2, to jest: 1 korzec pszenicy i 1 korzec jęczmienia;
e) gmina Kurye rocznie 1 korzec żyta.
W ogóle 15 korcy, które według  przeciętnych cen ostatnich pięciu lat na targowicy w Dąbrowej obliczana na 121 złr. 10 kr. m. k., a przeto uposażenie trywialnego nauczyciela  w Samocicach wynosi rocznie w ogóle 221 złr. 10 kor. nom. konw.
Następnie przyjęły na siebie rzeczone gminy obowiązek wystawić w bieżącym roku –  z zapewnionego przez dominium drzewnego materyału, stosowny do potrzeby budynek szkolny, a to na należącem spólnie do gmin Podlipie i Samocice pastwisku, zaopatrzyć izbę szkolną potrzebnem urządzeniem, utrzymywać zawsze w dobrym stanie budynek szkolny, – a nakoniec zajmować się także czyszczeniem szkoły i paleniem w piecu.
Na opał szkoły zapewniło dominium, niepoddając się jednak stałemu obowiązaniu, rocznie 6 sągów drzewa opałowego, które rzeczone gminy obowiązały się ściąć i dostawić.
Ta pożyteczna dla publicznego dobra dążność do podźwignienia nauki ludu, podaje się niniejszem do wiadomości publicznej.

Wyciąg z protokółu posiedzenia Tarnowskiej ck. Rady szkolnej okręgowej  z d. 27 Maja 1887 roku.

Wskutek rozporządzenia Rady szkolnej krajowej, uchwala Rada zażądać piśmiennego oświadczenia się Rady szkolnej miejscowej w Łękawicy, dlaczego odmawia prezenty tamtejszemu prow.naucz. Teofilowi Górskiemu. Rada przyjmuje do wiadomości orzeczenia o organizacyi szkół w Samocicach, itd.

Wyciąg z protokołu posiedzenia ck. Rady szkolnej okręgowej w Tarnowie,  odbytego dnia  3 sierpnia b. r.

Rada przyjmuje do wiadomości rozporządzenia ck. Rady szkolnej krajowej. Rada przenosi następujących nauczycieli: Adama Panka z Odporyszowa na posadę przy szkole etatowej w Wietrzychowicach; Józefa Dagnana z Smęgorzowa do Samocic, itd.

Wyciąg z protokołu  Rady szkolnej krajowej we Lwowie, odbytego dnia  21 sierpnia 1890 roku

Mianowania  Rada Szkolna krajowa, zamianowała Józefa Dagnana w Samocicach, stałym nauczycielem szkoły etatowej w Samocicach, itd.