DĄBROWA STARSZA NIŻ SĄDZONO

Historię początków Dąbrowy Tarnowskiej należy napisać na nowo. Już prawie pół wieku upłynęło od wydania monumentalnego dzieła pod redakcją Feliksa Kiryka i Zygmunta Ruty „Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu” [Warszawa-Kraków 1974].

Zawiera ona cenne informacje podzielone na kilka działów, tj. czasy przedrozbiorowe, w okresie rozbiorów i niewoli, między wojnami światowymi, w latach II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej, w Polsce Ludowej oraz zabytki powiatu dąbrowskiego.

Pomimo, że wiele krytycznych uwag skierowano w tym czasie pod adresem autorów kilku jej ostatnich rozdziałów, to te pierwsze, autorstwa Stefana Mateszewa „Osadnictwo i stosunki własnościowe w powiecie dąbrowskim do końca XVIII wieku” i F. Kiryka „Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym”, traktowane były przez autorów kolejnych opracowań niemalże jak źródło historyczne, podczas gdy kilka przedstawionych wówczas wniosków i ustaleń w świetle najnowszych badań jest błędnych. Przykładem mogą tu być skądinąd bardzo wartościowe prace ks. Krzysztofa Bochenka „Sześć wieków Parafii Dąbrowa Tarnowska” [Rzeszów 1993] oraz „Z dziejów parafii Dąbrowa Tarnowska” [Dąbrowa Tarnowska.- Rzeszów 2008], czy Krzysztofa Moskala „Dąbrowa Tarnowska. Kronika miasta i gminy” [Dąbrowa Tarnowska 2015].

Jako nieporozumienie należy natomiast traktować książkę Artura Baty i Hanny Lawery „Dąbrowa Tarnowska i okolice” [Krosno 1998]. W tym przypadku autorzy, pisząc o początkach Dąbrowy Tarnowskiej [właściwie należałoby pisać „Dąbrowy” – drugi człon nazwy miasto otrzymało dopiero w 1937 r. na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast, „Monitor Polski” 1937, nr 69, poz. 104], wykazali się zupełną nieznajomością tematu, stwierdzając definitywnie, że lokacja Dąbrowy Tarnowskiej miała miejsce w 1422 r., „Dąbrowa była wówczas rozwiniętą osadą. Już wówczas był tu duży młyn, duże gospodarstwo rybne, 60 gospodarstw kmiecych i folwark Feliksa Ligęzy” – piszą dalej autorzy, co jest już ewidentnym błędem [Zob. https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C4%85browa_Tarnowska], a co gorsze na nich właśnie powołują się do dziś autorzy hasła w Wikipedii, z której korzysta najwięcej zainteresowanych dziejami miasta osób, ale przejdźmy do rzeczy.

Otóż podczas przeprowadzania jednej z kwerend w Archiwum Narodowym w Krakowie [ANKr] natrafiłem na dokument (przeoczony w dotychczasowych badaniach naukowych dotyczących początków Dąbrowy Tarnowskiej) wytworzony w Otfinowie i datowany na dzień 25 IV 1413 r. [Actum et datum in Otphinow fia 3ia || p. 618. infra 8as Pasche anno Dni Millesimo CCCCo XIIIo presentibus ibidem strenuis et nobilibus viris dnis]. Informuje on o ugodzie, jaką zawarł wojewoda łęczycki Jan Ligęza z Mikołajem Zającem, mieszczaninem z Żabna oraz jego bratem Wojtkiem, sołtysami dąbrowskimi, w obecności Wiesława i Pietrasza dziedziców Otfinowa oraz Nawoja dziedzica Siedliszowic „[…] Wislaus, Petrassius heredes de Othphinow et Nawogius heres de Sedlischowicze talem fecimus concordiam et amicabilem composicionem inter strenuum militem dnum Johannem Ligazam palatinum Lanciciensem et heredem de Gorzicze parte ex una et inter providos Nicolaum dictum Zaijecz civem de Żabno et Woythconem fratres germanos parte ex altera pro scultecia in Dambrowa”. [Dokument został odnaleziony w zespole: Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim (łac. Iudicium iuris supremi provincialis Theutonicalis castri Cracoviensis), Akta (apelacja od sądów miejskich, sprawy właścicieli wójtostw i sołectw) 1390-1650, sygn. 7 Acta iudiciaria 25 IV 1392 – 23 I 1416]. Po dokładniejszej kwerendzie bibliotecznej okazało się, że został też wydany drukiem przez A. Kłodzińskiego w 1936 r. [KSN, nr 3298] oraz omówiony pokrótce przez Mariusza Lubczyńskiego [Uniwersytet Świętokrzyski] w artykule „Początki rodziny Ligęzów herbu Półkozic” [Zob. „Roczniki Historyczne” 1999, nr LXV].

Wymieniony Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim został powołany do życia dokumentem Kazimierza Wielkiego z 5 X 1356 r. Jego celem było położenie kresu odwołaniom do Magdeburga poprzez ustanowienie miejscowych sądów apelacyjnych prawa niemieckiego oraz nadanie wyższej rangi sądowi niemieckiemu, który istniał już kilkadziesiąt lat jako sąd nadworny. W XV-XVII w. był instancją odwoławczą dla sądów wójtowsko-ławniczych oraz stanowym dla właścicieli wójtostw i sołectw w Małopolsce. Szczęśliwym trafem okazało się, że jedno z odwołań dotyczyło sołtystwa w Dąbrowie, a ugodę przeprowadził: Andrzej wójt najwyższego sądu niemieckiego na zamku krakowskim oraz wymienieni wyżej Wiesław, Pietrasz i Nawój.

W dużym skrócie, na mocy tej ugody wymienieni bracia zrzekli się za 10 grzywien wszelkich praw do tegoż sołectwa, odstępując je na wieczne czasy dziedzicowi Dąbrowy- Janowi Ligęzie herbu Półkozic, wnukowi Henryka podkomorzego sandomierskiego (1333-1347), a następnie kasztelana wiślickiego (1347-1352/54) i synowi Mikołaja wzmiankowanego tylko w jednym źródle z 1359 r. Wtedy bowiem występuje wdowa po Henryku, Świętochna, wraz z synem Mikołajem, na których prośbę Kazimierz Wielki przeniósł wówczas na prawo niemieckie ich wsie Wielopole, Gorzyce i Ujście [AGZ, nr 4].

Fragment ugody pomiędzy Mikołajem Zającem i jego bratem Wojtkiem z Żabna a Janem Ligęzą wojewodą łęczyckim z 1413 r. [ANKr]

Nie wchodząc w szczegóły pochodzenia oraz najstarszych dziejów Półkoziców, należy stwierdzić, że w późnym średniowieczu byli już bardzo rozrodzeni. Omawiane tereny leżą w obrębie ich wielkiego gniazda rodowego między Wiślicą a Dąbrową Tarnowską (Stróżyska, Żochów, Przemyków- z niego pisał się biskup krakowski Paweł w II poł. XIII w. – Sopichów, Gręboszów, całe prawie parafie Olesno, Dąbrowa Tarnowska i Bolesław). Każda niemal spotykana w Małopolsce rodzina herbu Półkoza miała jakąś własność w tym rejonie [J. Wroniszewski].

Ich pierwszym, dającym się pewnie zidentyfikować przedstawicielem był wymieniony wyżej Jan Ligęza piszący się od roku 1370 z Niewiarowa, od 1401 r. także z Niegowici, a od roku 1410 przeważnie z zamku Bobrek, położonego nad Wisłą koło Oświęcimia. W 1400 r. występuje jako dziedzic Gorzyc [Lubczyński]. Największe znaczenie polityczne osiągnął w czasach Władysława Jagiełły, ale karierę rozpoczynał jeszcze za panowania Kazimierza Wielkiego. Po raz pierwszy został źródłowo potwierdzony w 1367 r., kiedy to wystąpił z prośbą do króla Kazimierza Wielkiego o przeniesienie jego wsi Rzeczyca położonej w ziemi sandomierskiej, z prawa polskiego na prawo średzkie. Już wtedy wystąpił jako rycerz pasowany („strennui viri domini Iesconis Lyganza”) [AGZ, nr 6]. Od 1370 r. pełnił godność starosty łęczyckiego, w latach 1374-1418 wojewody łęczyckiego, a w roku 1384 sprawował także urząd wielkorządcy krakowskiego [Lubczyński].

Odnaleziony dokument stanowi- w moim przekonaniu- przełomom w badaniach nad początkami Dąbrowy Tarnowskiej. Tym bardziej że przywilej lokacyjny nie zachował się, a w literaturze przyjęto (jak się okazuje „na wieki wieków”), iż pierwsza wzmianka dotycząca tej miejscowości znajduje się w dokumencie wystawionym przez Stanisława z Gorzyc w Wiślicy z 22 III 1422 r. Ten jednak, jedynie potwierdził oraz rozszerzył przywileje dla sołtysa dąbrowskiego wydane już wcześniej przez swego ojca [„racione quorum fidelium serviciorum contulerit favoresque servicia et nos considerantes patri nostro per eundem Michaelem facta et in futurum nobis et nostris successoribus exhybenda”. AGZ, nr 33]. Prawdopodobnie już trzecim sołtysem w Dąbrowie był wówczas niejaki Michał [S. Mateszew, s. 74, wymienia błędnie imię Mikołaj] ze Złotej. Z przeprowadzonych badań wynika, że ów Michał był uboższym klientem i krewnym J. Ligęzy (ich dziadkowie, tj. wymieniany wyżej Henryk i Michał ze Stróżyk byli prawdopodobnie braćmi).

Warto się jeszcze zastanowić, dlaczego dopiero w 1422 r. nastąpiło potwierdzenie i rozszerzenie przywileju na sołectwo, skoro Stanisław z Gorzyc przejął Dąbrowę z początkiem 1419 r. [Jan Ligęza zmarł- jak podaje nekrolog dominikanów krakowskich- 23 X 1418 r. Pochowany został zapewne w kościele Św. Trójcy w Krakowie, gdzie ufundował kaplicę dziś Św. Krzyża, nazywana także kaplicą Ligęzów]. Otóż moim zdaniem, stało się tak z powodu kończenia się dwudziestoletniego okresu wolnizny, o której zresztą ów dokument wspomina. Ze względu na fakt, że wydawca dokumentu już nie żył, a być może zmarł i ten, który sołectwo po 1413 r. otrzymał [mógł nim być Pietrasz ze Złotej – syn Michała ze Stróżyk i byłby to drugi sołtys dąbrowski], należało uporządkować sprawy majątkowe. W takim przypadku datą wystawienia dokumentu lokacyjnego byłby rok 1402. Inną przyczyną mogły być sprawy dotyczące założenia w Dąbrowie parafii i poszukiwanie źródeł uposażenia dla proboszcza. W takim przypadku, jako datę erekcji parafii w Dąbrowie, należałoby przyjąć 1423 r.
W dokumencie z 1422 r. Stanisław Ligęza potwierdził i nadał sołtysowi trzy wolne łany i sadzawkę rybną na strumieniu zwanym Breń, jeden stary młyn w środku wsi, jatkę mięsną, kram sukienny, szewski, kowalski, wolną karczmę, obfite łąki oraz przyznał szósty denar z czynszu, trzeci z kar, prawo wyrębu w lasach zwanych powszechnie „wrampp” z wszystkimi pożytkami i dochodami. Po upływie wolnizny, sołtys miał obowiązek wystawiania na każdą wyprawę wojenną ciężkozbrojnego sługę na koniu i z kuszą, kmiecie zaś dawać czynsz w wysokości 1/2 grzywny z łanu w dwóch ratach, tj. na św. Jana Chrzciciela i św. Marcina, a oprócz tego kosić i uprzątać łąki sołtysie jeden dzień w roku podczas żniwa [AGZ, nr 33]. Szczególną uwagę należy tu zwrócić na 2 sprawy. Po pierwsze, młyn został nazwany „starym”, musiał więc liczyć już sporo lat, co może potwierdzać, że wolnizna dobiegała końca; po drugie- występuje nazwa lasu [przeoczyli ten fakt S. Mateszew i F. Kiryk] „zwanego powszechnie Wrampp” (wrąb) [„quod vulgariter dicitur wrampp”], co może sugerować, że Dąbrowa została lokowana na tzw. „surowym korzeniu”, a pola uprawne pozyskiwano nadal poprzez wycinkę lasów. Stąd zapewne liczne wręby leśne, a lokowana wieś przybrała kształt ulicówki. Mówiąc prościej, jej początków nie należy szukać „gdzieś w drugiej połowie XIV w.”, jak to niekiedy można wyczytać w dotychczasowych opracowaniach [Zob. Mateszew, s. 77]. Jeszcze bowiem w drugiej połowie XIV w., okolice Dąbrowy porośnięte były puszczą. Działalność kolonizacyjną z kierunku południowego rozpoczęli tu Półkozice: Michał ze Stróżysk i Jan Pakosławic z Rzeszowa, którzy lokowali wspomnianą wyżej wieś Brnik [AGZ, nr 9]. Wkrótce inicjatywa przeszła w ręce J. Ligęzy, który w dn. 16 XI 1388 r. wykupił za 20 grzywien od Pełki Czarnego z Olchowej jego części dziedziczne i sołectwo w tej wsi [Tamże, nr 17] oraz przeprowadził lokację Dąbrowy, której zasadźcami byli wspomniani Mikołaj i Wojtek z Żabna. Być może jednak początkiem osady były jakieś zabudowania jednodworcze budowane w lasach przez bartników, przybyłych tutaj z wcześniej lokowanej wsi Brnik, czy Sieradzy. Należy bowiem pamiętać, że procesy osadnicze wcale nie zachodziły według prostych schematów, tj., że najpierw był akt lokacyjny, później przybywali osadnicy, którzy karczowali las i powstawała wioska. W wielu przypadkach tak było, ale w bardzo wielu było inaczej, kiedy powstanie osady stanowiło długotrwały proces, który rozpoczynał się od wybudowania pojedynczego gospodarstwa.

W literaturze przyjmuje się niekiedy, że parafia dąbrowska mogła powstać już przed 1389 r. W XV w. jednymi z jej patronów byli bowiem dziedzice z Olchowy (koło Sędziszowa Małopolskiego), którzy do 1388 r. posiadali część wsi Bmik wchodzącej później w skład parafii dąbrowskiej. Są to jednak tylko przypuszczenia, niepoparte żadnym źródłem, a nasze dotychczasowe rozważania temu zdecydowanie przeczą, tym bardziej, że późną metrykę mają sąsiednie parafie. Przykładowo Żabno ¬wymienione jako siedziba parafii dopiero w roku 1422, a granicząca od południa parafia w Lisiej Górze w 1416 roku [Mateszew, s. 70]. Zna¬mienny jest fakt późnego wystąpienia w źródłach wsi wchodzących w XV w. w skład parafii dąbrowskiej: Brnik pojawia się co prawda w 1374 r., ale już Gru¬szów Wielki w 1405 r., Zdżary w 1449 r., a Radgoszcz w 1500 r. [Tamże].

Wobec przedstawionych faktów należy przyjąć, że parafia dąbrowska została istotnie założona gdzieś około 1423 r. W dokumencie z 30 marca 1430 roku Stanisław z Gorzyc, Piotr z Czarnkowa, Klemens z Sopichowa, Stanisław z Małego Czarnkowa oraz Andrzej z Olchowej (wszyscy oprócz ostatniego herbu Półkozic) patronowie kościoła parafialnego w Dąbrowie prezentują Zbigniewowi Oleśnickiemu biskupowi krakowskiemu kleryka Mikołaja syna Dominika z Niestachowa na probostwo dąbrowskie po śmierci poprzedniego proboszcza Jaszka. Przedstawiając go biskupowi, kolatorzy wydali mu doskonałą opinię: „człowiek o obyczajach godnych, wielu cnotach i wielkich zaletach umysłu, godny polecenia na dąbrowskie probostwo” [AGZ, nr 47]. Na podstawie tego źródła S. Mateszew [s. 100] błędnie przyjął, że wszyscy oni byli współdziedzicami Dąbrowy. Niewątpliwie uczestniczyli oni jedynie w zakładaniu parafii i budowie kościoła z racji posiadania wsi wchodzących w jej skład. Byli więc fundatorami kościoła pod wezwaniem Wszystkich Świętych płacąc dziesięcinę i z tego tytułu mieli prawo do prezenty proboszcza. Potwierdza to zresztą Jan Długosz, który opisując Dąbrowę- pisze: „Villa habens ecclesiam parochialem in se, in honorem Omnium Sanctorum dicatam, cuius haeredes et patroni Stauislaus Ligąza, Martinus Sopichowsky de armis Polukosza, Stanislaus Nyemstha de armis Accipiturum, et Petrus et Andreas de Czarnkow de domo Polukoza”. [Wieś ma kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych, którego dziedzicami i patronami są Stanisław Ligęza, Marcin Sopichowski herbu Półkoza, Stanisław Niemsta herbu Leliwa oraz Piotr i Andrzej z Czarnkowa herbu Półkozic]. Z tego samego źródła dowiadujemy się, że pleban posiadał na uposażeniu z Dąbrowy 2 łany gruntu, łąki, sadzawkę rybną, dziesięciny z pól kmiecych i zagrodniczych wartości 12 grzywien oraz we wsi karczmę z polem, z której pobierał na swe potrzeby piwo, ćwiartkę każdego zabitego przez karczmarza wieprza oraz 2 grzywny rocznie. Poza tym otrzymywał: 1 grzywnę z pól kmiecych i zagrodniczych w Brniku, 1 grzywnę z pól sołtysa w Gruszowie, 3 grzywny z folwarku rycerskiego w Czarnkowie, 1 grzywnę z podobnego folwarku w Solichowie (parafia Stróżyska), dziesięcinę wytyczną i konopną z Będziemyśla koło Ropczyc (u Długosza Badzimiszke) o wartości 8 grzywien, z folwarku rycerskiego położonego w tej wsi 3 grzywny oraz z takiego samego folwarku w Olchowie 1 grzywnę [LB, s. 432].

Konsekwentnie błąd popełnili autorzy monografii dąbrowskiej, wymieniając na podstawie Liber Beneficiorum [s. 431] Stanisława Ligęzę, jako jednego ze współwłaścicieli Olesna. Co prawda, jego ojciec uczestniczył najpewniej w zakładaniu parafii Olesno, przeznaczając na jej uposażenie dochody z folwarków w Wielopolu oraz Chrościnie i Rykach, ale nigdy nie był współwłaścicielem wsi [Lubczyński]. Parafia w Oleśnie najprawdopodobniej została ufundowana w latach siedemdziesiątych lub osiemdziesiątych XIV wieku [pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1405 r., kiedy wymieniany jest jako właściciel Andrzej Trzewliński, ANKr, Księgi Ziemskie Krakowskie, 2, s. 213-214. Dotychczas wymieniano datę 1411 r. Zob. S. Mateszew, s. 74, E. Wiśniowski, s. 140] – zanim Ligęzowie zorganizowali parafię w pobliskiej Dąbrowie Tarnowskiej. Do parafii w Oleśnie należały: Wielopole, Breń, Smęgorzów, Szwarzów, Borek, Olesno, Szwarzów, Smęgorzów i Breń należały do Piotra Breńskiego, a potem do jego córki Jadwigi, która zamieniła je ze Stanisławem Kiełbasą na Przyłuski i dopłatę 920 grzywien i 20 florenów węgierskich w 1474 r. Breński miał też Gruszów w parafii dąbrowskiej [Wroniszewski].

Podsumowując, odnaleziony dokument skłonił mnie do podjęcia dalszych poszukiwań i powtórnego przeglądnięcia źródeł, z których korzystali S. Mateszew i F. Kiryk. Po analizie wszystkich danych należy stwierdzić, że:
1. Dąbrowa Tarnowska zawdzięcza swe powstanie wojewodzie łęczyckiemu Janowi Ligęzie, który w 1413 r. był jej jedynym właścicielem.
2. Pierwsza wzmianka o osadzie Dąbrowa nie pochodzi, jak dotąd sądzono, z 1422 r., ale z roku 1413, przy czym wieś została lokowana najprawdopodobniej w 1402 r.
3. Zasadźcami oraz pierwszymi sołtysami wsi byli bracia Mikołaj i Wojtek Zającowie, mieszczanie z Żabna.
4. Pierwszą nazwą miejscową używaną powszechnie w Dąbrowie na określenie lasów była nazwa Wrampp (Wrąb).
5. Parafia została tu założona przed rokiem 1430, a przypuszczalnie w 1423 r. W tym czasie jedynym właścicielem Dąbrowy był Stanisław z Gorzyc, syn Jana Ligęzy.
6. O tym, że osadnictwo wokół Dąbrowy było w tym czasie jeszcze słabo rozwinięte, świadczy fakt, iż większość uposażenia i dziesięcin otrzymywał pleban z poza parafii.
7. Stanisław z Gorzyc uczestniczył w zakładaniu parafii w Oleśnie i był jej kolatorem, ale nie był jednym ze współwłaścicieli wsi.
8. Pierwsza wzmianka o parafii w Oleśnie pochodzi z 1405., a nie z 1411 r.

Na zakończenie warto dodać, że Jan Ligęza miał trzech synów: Jana, Mikołaja i Stanisława oraz córkę Helenę. Akt podziału dóbr po śmierci wojewody nie zachował się, dlatego nie sposób ustalić, jak dokładnie wyglądał. Wiadomo, że Stanisław otrzymał klucze gorzkowski [w pobliżu Kazimierzy Wielkiej], gorzycko-dąbrowski i przecławski oraz część zastawnej wsi Bruśnik w powiecie bieckim. Podział majątku J. Ligęzy oznaczał zarazem rozdział rodu na trzy linie, piszące się: l) z Bobrku i Jurkowa (wymarła po mieczu już w 1458 r.), 2) z Niewiarowa, która szybko wyodrębniła się w osobną rodzinę Niewiarowskich, oraz 3) z Gorzyc i Przecławia, z której wywodzili się Ligęzowie żyjący w czasach nowożytnych, właściciele m.in. Dąbrowy i pobliskiego Bolesławia. Mimo pozycji ojca oraz dużych majątków, żaden z braci nie odegrał większej roli politycznej, oraz nie zrobił imponującej kariery urzędniczej. Najbardziej nas interesujący Stanisław dopiero w 1438 r. objął swój pierwszy urząd- kasztelanię żarnowską, a rok później awansował na kasztelanię małogojską, która była zwieńczeniem jego kariery (zmarł po 11 VI 1459 r.).

Bibliografia
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, T. V, wyd. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska, Lwów 1875 [AGZ]
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANKr]
Bata A., Lawera H., Dąbrowa Tarnowska i okolice, Krosno 1998.
Bochenek K., Sześć wieków Parafii Dąbrowa Tarnowska, Rzeszów 1993.
Bochenek K., Z dziejów parafii Dąbrowa Tarnowska, Dąbrowa Tarnowska.- Rzeszów 2008.
Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Warszawa-Kraków 1974.
Długosz J., Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, Opera omnia 8, Kraków 1864, T II [LB]
https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C4%85browa_Tarnowska], dostęp: 17 IV 2019.
Kiryk F., Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym [w:]Dąbrowa Tarnowska. Zarys…
Lubczyński M., Początki rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Roczniki Historyczne” 1999, nr LXV.
Mateszew S., Osadnictwo i stosunki własnościowe w powiecie dąbrowskim do końca XVIII w. (w:) Dąbrowa Tarnowska. Zarys…
„Monitor Polski” 1937.
Moskal K., Dąbrowa Tarnowska. Kronika miasta i gminy, Dąbrowa Tarnowska 2015.
Najstarsza księga sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, wyd. A. Kłodziński, „Archiwum Komisji Prawniczej”, T. X, Kraków 1936 [KSN]
Wiśniowski E. Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965.
Wroniszewski, J. O pochodzeniu Półkoziców Wielowiejskich, „Acta Universitatis Nicolai Copemici” 1992, Historia, T. 26.

Krzysztof Struziak – Szczucin
dr n. hum. UP w Krakowie

fot. archiwum Kuriera Dąbrowskiego