Razem damy sobie radę!

Chodkowska Maria: Razem damy sobie radę! W drodze do zintegrowanego społeczeństwa. Wwa: WSiP, 2009

Czy integracja dzieci niepełnosprawnych w Polsce jest dzisiaj powszechnie akceptowana? A może wymaga dalszego propagowania! Koniec XX wieku w Polsce – transformacja ustrojowa, reforma systemu edukacyjnego, to wówczas powstają pierwsze oddziały i placówki integracyjne dla dzieci niepełnosprawnych. Istotnym celem edukacji integracyjnej jest „wspólne wychowywanie dzieci niepełnosprawnych ze sprawnymi czy chorych ze zdrowymi czym optymalizuje się przebieg socjalizacji zarówno jednych, jak i drugich”.

Im wcześniej ukształtuje się w dziecku postawę prointegracyjną tym większe jego sukcesy szkolne. Dlatego tak ważne w rozwoju są wiek przedszkolny i pierwsze lata w szkole, czas gdy dziecko wychodzi poza środowisko naturalne (rodzinę, podwórko), a w nowym – zinstytucjonalizowanym, rodziców zaczyna wspierać kompetentny nauczyciel.

Współczesna oferta edukacyjna na niniejszy temat jest obszerna. Pośród nich polecam książkę M. Chodkowskiej „Razem damy sobie radę”. W części pierwszej, teoretycznej autorka charakteryzuje różne podziały integracji, klasyfikowane ze względu na jej zakres czy charakter. Integracja może być częściowa bądź całościowa. Dotyczyć może bycia w grupie rówieśniczej dziecka niepełnosprawnego, przewlekle chorego, z zaburzeniami psychosomatycznymi (nadpobudliwość, jąkanie, zaburzenia emocjonalne), a także dziecka z obciążeniami środowiskowymi (ubóstwo, alkoholizm), dziecka z mniejszości etnicznych, religijnych.

Kolejne dwie części publikacji przybliżają zasady tworzenia środowiska integracyjnego, omawiają rekrutację dzieci do grup i klas integracyjnych. Istotna jest tu postawa dzieci wobec odmienności kolegów. Wywiązuje się ona podczas interakcji społecznej. Dla dziecka niepełnosprawnego jest szansą podwyższenia samooceny, dobrego samopoczucia, czym stwarza się lepsze warunki do uczenia; dla dzieci zdrowych to szansa przyswajania wrażliwości, wartości, opiekuńczości, zaradności. W części tej dokonano też przeglądu badań postaw wobec różnorakiej niepełnosprawności. Jak wykazały badania, niestety, poziom nietolerancji, odrzucenia ciągle ma miejsce, i jest wysoki. Korzystniejsza relacja jest wobec niepełnosprawności innej niż upośledzenie umysłowe.

Rozdział kolejny (4) omawia problemy współpracy nauczyciela – wychowawcy z rodzicami. Wzajemnemu poznaniu najbardziej sprzyja rozmowa – wywiad o dziecku i jego środowisku. Ma on bowiem wpływ na tworzenie programu pracy wychowawczo-dydaktycznej. Pośród pracy z rodzicami są także spotkania klasowe, wycieczki, imprezy okolicznościowe. Wspieranie się nauczycieli i rodziców najistotniejsze jest w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym – przypomina autorka, zwracając jednocześnie uwagę na końcową jego fazę, czas kształtowania gotowości do podejmowania wyzwań w dalszym etapie edukacyjnym oraz społecznym, związanym ze zmianą środowiska rówieśniczego.

Następna część książki (5) mówi o wyrównywaniu szans integracyjnych. Aby one były możliwe trzeba poznać przyczyny trudności w kontaktach rówieśniczych. Sytuacja każdego dziecka jest inna, jemu konkretna. Zdiagnozować łatwiej jest zjawisko odrzucenia niż marginalizacji dziecka. Wsparcia potrzebują też rodzice dziecka, zwłaszcza gdy po długiej walce z chorobą dziecka pojawi się zespół „wypalenia”. Diagnozowanie trudności integracyjnych dziecka z grupą rówieśniczą nauczyciel weryfikuje na bieżąco. Jako narzędzi używa również obserwację, wywiad czy analizę dokumentów osobistych (rozdz. 6).

Kształtowanie postawy prointegracyjnej wspomaga drama, metoda charakteryzująca się dramaturgią, spontanicznością. Wieloletnie badania autorki książki pozwalają przypisać dramie funkcje: kształtującą empatię, rozwijającą komunikację, łagodzącą lęki przed odmiennością, kształtującą tolerancję, samoocenę, przeciwdziałającą agresji. W załączeniu umieszczono ćwiczenia.

Integracja w przedszkolu i szkole to połączenie procesu wychowawczego z kształcącym. Podmiotem są nauczyciel, uczniowie i rodzice. Wielopodmiotowość ta oznacza współdecydowanie, ale i współodpowiedzialność. Koordynator – nauczyciel obserwując poczynania wychowanków obserwuje też swoje. Stąd poddaje się samokontroli i samoocenie. W załączeniu kwestionariusze. Konkluzja – pomimo trudności nauczyciel wierzy w integrację w myśl „nie” dla odrzucenia, wykluczenia, odizolowania dziecka.

„Razem damy sobie radę” to zawołanie i tytuł książki M. Chodkowskiej, którą adresuje do nauczycieli przedszkoli i klas początkowych oraz rodziców dzieci, grup, klas integracyjnych. Nie jest to popularny poradnik, bowiem „celem książki jest raczej przedstawienie mechanizmów integracji, a także wskazanie kierunków pracy wychowawczej”.

Danuta Józefowicz

Biblioteka Pedagogiczna w Tarnowie Filia w Dąbrowie Tarnowskiej