80. ROCZNICA „AKTION REINHARDT” W DĄBROWIE TARNOWSKIEJ
Na cmentarzu żydowskim w Dąbrowie Tarnowskiej i Ośrodku Spotkania Kultur skupiło się centrum obchodów 80. rocznicy „Aktion Reinhardt”, która pozostawiła swój krwawy ślad także w Dąbrowie Tarnowskiej.
Obchody rozpoczęły się od upamiętnienia zagłady dąbrowskich Żydów przy Pomniku Ofiar Holocaustu na cmentarzu żydowskim. Złożono tam kwiaty i zapalono znicze mające upamiętnić pierwszy transport dąbrowskich Żydów do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.
Następnie przeniosły się do Ośrodka Spotkania Kultur w synagodze – jednej z najpiękniejszych pereł architektury chasydzkiej w Europie, co podkreślił dyrektor DDK, Paweł Chojnowski, prowadzący drugą część uroczystości. To 80. już rocznica „Akcji Reinhardt”, która od wielu lat jest cyklicznie upamiętniania dzięki ZSP II w Dąbrowie Tarnowskiej, dyrekcji szkoły oraz zaangażowaniu Jolanty i Jerzego Stelmachów i dyrektora DDK, Pawła Chojnowskiego.
Patronat honorowy nad wydarzeniem obejmują, i w tym roku także objęli, burmistrz Dąbrowy Tarnowskiej, Krzysztof Kaczmarski oraz starosta dąbrowski, Lesław Wieczorek.
W tym roku dąbrowskie obchody tej rocznicy uświetnili swoją obecnością goście z Instytutu Pamięci Narodowej: dyrektor krakowskiego IPN, dr hab. Filip Musiał, który odczytał list okolicznościowy prezesa Instytutu, dr Karola Nawrockiego i przedstawiciel kieleckiej delegatury IPN, dr Tomasz Domański, który wygłosił prelekcję o zbrodniczej, zorganizowanej i zaplanowanej przez Nazistów „Akcji Reinhardt”. Ale najważniejszymi uczestnikami wydarzenia była dąbrowska młodzież; uczniowie, którzy po wysłuchaniu i odczytaniu świadectw obywateli Polski pochodzenia żydowskiego, potomków mieszkańców Dąbrowy Tarnowskiej oraz Żydów mieszkających w mieście przed i w czasie wojny poniosą i przekażą tę pamięć dalej. Dzięki takim inicjatywom i zaangażowaniu ich twórców dąbrowska młodzież poznaje wszystkie karty historii swojej małej Ojczyzny (te jasne i czasem te ciemniejsze) i może podjąć refleksję nad zróżnicowanymi pobudkami i motywami postępowania wobec ludności żydowskiej, bez pochopnego oceniania. Temu również służyły dwie sąsiadujące obok siebie wystawy Instytutu Pamięci Narodowej zainstalowane na dziedzińcu OSK: „Aktion Reinhardt 1942 – 1943” oraz „Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej”. Wystawę można będzie zwiedzać przez najbliższe tygodnie.
Najwięcej najwyższych izraelskich odznaczeń cywilnych „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przyznawanych przez Instytut Jad Waszem w Jerozolimie trafiło w ręce Polaków ratujących Żydów, mimo iż niemiecki okupant działał nie tylko na terenie Polski. Polacy zaś na szali kładli najwięcej – bo życie nie tylko swoje, ale i swoich bliskich.
Uczestnicy obchodów mogli obejrzeć i wysłuchać życzenia i wspomnienia potomków dąbrowskich Żydów: Steve’a Perelmana z USA, Mony Gubow i Henryka Jabłońskiego z Autralii. Ten ostatni, posługujący się piękną polszczyzną, ma w dalszym ciągu najwięcej związków z Dąbrową Tarnowską. Ze wzruszeniem wspominał wakacje spędzane u swojej rodziny. Każdy z nich jednak zna dobrze i podkreśla swoje polskie korzenie, związki z Dąbrową Tarnowską oraz pielęgnuje pamięć członków swoich rodzi, żyjących niegdyś zgodnie w miasteczku, w którym połowę społeczności lokalnej stanowili Polacy pochodzenia żydowskiego.
Uczniowie z ZS im. K. K. Baczyńskiego (Magdalena Patryjak, Mateusz Ryczek, Karol Dorosz, Oskar Ukleja, Marlena Woźniczka) odczytali świadectwa dąbrowskich Żydów, którzy cudem ocaleli z Holocaustu. Ukrywali się w polach, lasach, piwnicach domów, uciekali przed ostrzałem; widzieli śmierć bliskich osób… Spotykali się z pomocą, ale niekiedy i zagrożeniem ze strony ludności lokalnej.
Dr Tomasz Domański z IPN przedstawił prelekcję na temat „Akcji Reinhardt” w Generalnej Guberni.
W ramach eksterminacyjnej polityki Rzeszy wobec Żydów, koncentrowano ludność pochodzenia semickiego w gettach, by następnie deportować ją do obozów zagłady i mordować w komorach gazowych. Jak można się było dowiedzieć z wykładu przedstawiciela IPN, Rzesza prowadziła szeroko zakrojoną akcję przeciw Żydom na wielu polach działalności społecznej, gospodarczej, a nawet medialnej – za pośrednictwem tzw. prasy „gadzinowej”. W tę akcję siłą usiłowano włączać Polaków i Żydów (np. podczas likwidacji getta, nie tylko w Dąbrowie Tarnowskiej, zostawiano do końca grupę Żydów, która sprzątała getto). Antysemicka polityka Nazistów przybierała taką skalę i trudne do wyobrażenia okrucieństwo, że istniały nawet mobilne komory gazowe (takich komór Niemcy używali w pierwszym obozie natychmiastowej zagłady Kumlhof – Chełmno nad Nerem). Komory gazowe stosowano w ramach „Akcji Reinhardt” do przeprowadzania szybkich, masowych egzekucji. Stosowano je także w obozie w Auschwitz. 18 września 1942 r. Niemcy zakończyli likwidację getta w Dąbrowie Tarnowskiej. Do obozu w Bełżcu mogło trafić stąd, wg różnych szacunków, nawet 1500 osób.
Część artystyczną uroczystości rozpoczęła recytacja wzruszającego wiersza Antoniego Słonimskiego „Elegia żydowskich miasteczek” w wykonaniu Gabrieli Mikuły. Dąbrowa Tarnowska przed wojną była jednym z tych „żydowskich miasteczek”. W Ośrodku Spotkania Kultur w synagodze wystąpiła młodzież szkółki muzycznej DDK Łukasza Chmiela: Malwina Budzik, Marek Borzemski, Adam Ciąbor i Martyna Pater.
Obchody 80. Rocznicy „Aktion Reinhardt” zorganizował Dąbrowski Dom Kultury i Zespół Szkół im. K. K. Baczyńskiego przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. Ogromny wkład w tę uroczystość mają każdego roku nauczyciele Zespołu Szkół, Jolanta i Jerzy Stelmach.
us
fot. DDK
