100 lat linii Tarnów – Szczucin

20 lutego 1856 roku w kłębach pary i dymu, wśród huku, zgrzytu i gwizdu wjechał na tarnowski, prowizoryczny jeszcze dworzec kolejowy pierwszy pociąg. Nastąpiło oficjalne uruchomienie linii kolejowej Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica. Trasa miała 111 km dla regularnej komunikacji towarowej i pasażerskiej.

Dziennie kursowały dwa pociągi. Z Dębicy do Krakowa jechało się wówczas 4 godziny 10 minut, a do Wiednia – 19 godzin 10 minut. W granicach powiatu tarnowskiego było 18,3 km tej jednotorowej linii kolejowej. Dzięki lini kolejowej miasto zacząło się rozwijać, powstawały nowe fabryki, cegielnie, domy, ulice. Z chwilą oddania połączenia kolejowego Tarnów liczył niecałe 8 i pół tysiąca mieszkańców. W 1869 roku Tarnów miał już ponad 21 tysięcy obywateli, a w 1910 r. – 36 tysięcy 731 osób. mieszkańców.

Podziw budziły mosty. Oto fragment relacji z krakowskiego Czasu:
Przez Dunajec prowadzi most kryty, mający około 300 sążni długości, a zatem dłuższy jak na Dunaju pod Wiedniem i przypominający pomimo okien rozjaśnionych w pewnych odstępach światłem dniowym, wielki tunel, których tyle posiadają zagraniczne koleje. Most ten po bokach zewnątrz wyłożony blachą, ma dach cynkowy i wiązania, które podziw obudzają znawców. W niewielkiej stąd odległości wznosi się zupełnie podobny, znacznie tylko krótszy most na rzece Białej.

Pod Tarnowem – kontynuował „Czas” – tuż obok stacji przekroczywszy szosę, ponad którą prowadzi wiadukt, przesuwa się kolej obok miasta przez rzeczkę Wątok, którą w krętym jej biegu dwa razy przebywa po pięknych mostach, z których jeden znów taki sam jak na Wesołej (w Krakowie). Tu najpiękniejszy z całego obrazu przebytej okolicy przedstawia się widok; po lewej piętrzy się amfiteatralnie w całej długości z tej strony wspaniały Tarnów, którego domy stąd by nieledwie policzyć można, po prawej widać Gumniska z pałacem i pięknym ogrodem.

Kalendarium tarnowskiej kolei
Już w latach trzydziestych 19-stego wieku rozważano w Wiedniu projekty budowy linii kolejowej przebiegającej przez całą Galicję od Brodów poprzez Lwów, Tarnów, Bochnię, Podgórze (z pominięciem Wolnego Miasta Krakowa) na Morawy i dalej do Wiednia. W latach czterdziestych wybudowano linię łączącą Wiedeń z Boguminem. Po aneksji Krakowa przez Austrię postanowiono przedłużyć istniejącą linię Mysłowice-Kraków dalej na wschód. Z tego rodzaju postulatami występowali także galicyjscy działacze spodziewając się, że kolej wpłynie na rozwój gospodarczy kraju. Ostatecznie zadecydowały austriackie względy strategiczne: czynniki wojskowe chciały mieć linię kolejową ułatwiającą ewentualną obronę Galicji.
1850 r. – 1854 r.
Po koniec tego roku rozpoczęto budowę odcinka kolei łączącego Bochnię przez Tarnów z Dębicą: do r. 1853 wykonano nasypy i inne roboty ziemne, ale nie ułożono torów. Brak było też połączenia Bochni z Krakowem. Dopiero jesienią r. 1854, w związku z wojną krymską, rozpoczęto pospieszną budowę odcinka Kraków-Bochnia z jednoczesnym układaniem torów na nasypach z Bochni do Dębicy.
1855 r.
Roboty około budowy kolei żelaznej – pisano w maju 1855 roku do krakowskiego „Czasu” – widocznie i bardzo szybko postępują, 500 do 1000 ludzi pracuje dziennie około wykończania dworca kolei żelaznej w Tarnowie: budynek do przyjmowania podróżnych i. budynek do umieszczania wagonów są już na ukończeniu i za kilkanaście dni będą zupełnie gotowe. W Rzędzinie i Woli Rzędzińskiej już na przestrzeni milowej szyny ułożone, a w tym tygodniu ma się rozpocząć układanie szyn koło Dunajca. Roboty przebiegały w błyskawicznym tempie dzięki zatrudnieniu przy niej 12 tysięcy żołnierzy. Prace trwały nieprzerwanie nawet w czasie ostrej zimy i zostały wykonanne po 11 miesiącach.W pierwszej połowie sierpnia 1855 roku zakończono układanie torów i sypanie tłucznia na odcinku Bochnia-Dębica. Gotowe były budynki stacyjne w Tarnowie wraz z wieżą do ogrzewania wody. W budowie był most żelazny na Strusinie. Całość robót ukończono do jesieni i 15 października 1855 roku trasą Kraków-Dębica (długości blisko 111 km) i z powrotem przejechał pociąg próbny. Uruchomienie linii dla regularnej komunikacji spodziewano się w listopadzie. W następnych tygodniach próbne jazdy wielokrotnie jeszcze ponawiano.
20 lutego 1856 r.
Oficjalne otwarcie linii kolejowej Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica długości 111 km dla regularnej komunikacji towarowej i pasażerskiej. Kursowały dwa pociągi dziennie. Z Dębicy do Krakowa jechało się wówczas 4 godziny 10 minut, a do Wiednia – 19 godzin 10 minut.
1 stycznia 1858
Z braku funduszy rząd wiedeński przyznał linię Towarzystwu Cesarsko-Królewskiej Uprzywilejowanej Galicyjskiej Kolei Arcyksięcia Karola Ludwika z zobowiązaniem przedłużenia jej do Lwowa.

1860 r.
Początek budowy pierwszego stałego dworca kolejowego w Tarnowie. Był to budynek parterowy z wejściem od strony podjazdu i obszerną wiatą od strony torów. Składał się z przedsionka, westybulu z kasami, oddzielnych poczekalni dla trzech klas pasażerskich i restauracji. Ponadto w obrębie dworca znajdowały się: kasa bagażowa, biuro pocztowe, pomieszczenia służbowe kolei i biuro zawiadowcy. Poza dworcem na stacji znajdowała się prostokątna lokomotywownia na osiem maszyn, wagonownia, magazyn, stacja wodna z pompą parową i warsztaty (na zdjęciu: pierwszy dworzec murowany w Tarnowie, widok od strony torów, karta pocztowa z ok. 1900 r.).
28 lipca 1873 r.
Cesarz Franciszek Józef podpisał rozporządzenie dotyczące budowy linii kolejowej Tarnów – Tuchów – Stróże – Nowy Sącz – Leluchów, a już 4 września rozpoczęto pierwsze prace. Linia leluchowska miała charakter strategiczny. Budowano ją jako połączenie transkarpackie tak dla handlu, jak i dla użytku wojska na wypadek wojny z Rosją. Eksploatację tej linii powierzono Towarzystwu Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej.
18 sierpnia 1876 r.
Przekazanie do użytku linii kolejowej Tarnów – Tuchów – Stróże – Nowy Sącz – Leluchów (dł. 147,7 km). Jednocześnie uzyskała ona połączenie z węgierską linią preszowską. Tarnów zaś stał się stacją węzłową.
1878 r.
W ciągu każdej doby przez Tarnów linią Kraków – Lwów przetaczało się sześć pociągów pasażerskich (dwa pospieszne, dwa osobowe i dwa „mieszane” – czyli osobowo – towarowe). Osobowe z Krakowa i Lwowa meldowały się koło południa, pospieszne i „mieszane” przyjeżdżały w nocy i nad ranem. Raz dziennie o godzinie 1.45 po południu odchodził pociąg z Tarnowa do Leluchowa, a raz w tygodniu we wtorek o 6 nad ranem pociąg „mieszany” do Nowego Sącza (Rozkład Jazdy 1878 rok).
1879 r.
Rozpoczęto modernizację linii Karola Ludwika: przebudowa całej stacji w Tarnowie oraz mostów, które przygotowano do założenia drugiego toru.
1889-1891 r.
Położenia drugiego toru na linii Karola Ludwika Kraków – Lwów.
1 stycznia 1892 r.
Po przeprowadzeniu szeregu działań o charakterze restrykcyjnym rząd austriacki przystąpił do upaństwowienia i przejęcia Kolei Karola Ludwika przez państwo.

1897 r.

Początek przebudowy stacji Tarnów. Zmieniono układ torowy, poszerzając stację ku południowi i przedłużając ją w kierunku zachodnim, co spowodowało również konieczność wydłużenia wiaduktu nad szosą na Strusinie (dziś ul. Krakowska). Przebudowano również magazyny. Największą inwestycją było poszerzenie, a właściwie budowa nowego dworca kolejowego. Stary budynek, wobec wzrastającej ilości podróżnych, okazał się zbyt mały i nie funkcjonalny. (na zdjęciu: pierwszy dworzec murowany w Tarnowie, widok od strony miasta, karta pocztowa z ok. 1900 r.)
15 października 1906 r.
Otwarcie wybudowanej z funduszy prywatnych linii Tarnów – Żabno – Dąbrowa Tarnowska – Szczucin (dł. 48,6 km). Dziennie kursowały nią dwa składy pasażerskie lub mieszane. W 2000 roku zawieszono ruch pasażerski na tej linii.
1906-1910 r.
Budowa nowego dworca kolejowego projektu E. Baudischa. Kubatura budynku wzrosła prawie dwukrotnie, a jego rzut powiększył się przez poszerzenie całej budowli wzdłuż torów i przesunięcie północnej fasady. Zwiększono znacznie powierzchnię przeznaczoną dla podróżnych, głównie poprzez budowę obszernego westybulu z wielkimi oknami, dwukrotnie wyższego od przylegających doń łączników, wiążących go z nieco mniejszymi salami restauracyjnymi. Od strony zachodniej do dworca dobudowano nowy budynek poczty. Nowy dworzec (w przeciwieństwie do starego – niskiego i długiego, bez żadnych akcentów wertykalnych) jest gmachem monumentalnym o wyraźnej przewadze elementów pionowych. Jego bryła, złożona z kilku graniastych członów, dominuje nad otoczeniem. Przy dworcu oraz nad platformą drugiego peronu założono wiaty na żeliwnych kolumnach; zaś obydwa perony połączono tunelem (na zdjęciu: nowy dworzec w Tarnowie, widok od strony miasta, karta pocztowa z ok. 1910 r.).
Czy miasto miało wpływ na budowę tak wielkiego obiektu? Można sądzić, że w jakimś stopniu odpowiadał on ambicjom szybko rozrastającego się miasta. Wzorowany był do pewnego stopnia na nowo wybudowanym (1904 r.) dworcu głównym stołecznego miasta Galicji Lwowa (kopułowaty dachy nad westybulem) Całość dopełniał staranny, secesyjno-modernistyczny wystrój. Przy dworcu oraz nad platformą drugiego peronu założono wiaty o żeliwnych kolumnach, a oba perony połączono tunelem (po 1909 r.). Obok tuneli we Lwowie, Krakowie i Tarnopolu był to chronologicznie czwarty tunel w Galicji. W 1911 r. władze kolejowe zafundowały jeszcze dla dworca w Tarnowie dziesięć wielkich malowideł olejnych przedstawiających „najpiękniejsze widoki” Tatr i Pienin. Prasa tarnowska pisała:
” Wchodząc do hali od strony peronu widzimy po prawej ręce mały obraz przedstawiający „Bramę Kraszewskiego”, następnie wielki środkowy widok z „Olczyskiej Doliny” i mały przedstawiający „Sokolicę”. Po stronie lewej umieszczono mały widok „Wielkiego Szczytu Wideł”, wielki środkowy „Batyzowiecką Grań” z jeziorem i mniejszy środkowy obraz przedstawiający „Okno na Grani”. Resztę obrazów stanowią „Siklawa” tudzież fragmenty nizin „Podhala”. Obrazy te wykonał artysta malarz Edmund Cieczkiewicz, adiunkt kolejowy z Nowego Sącza. Obrazy te zostały zdjęte po II wojnie światowej, później cześć z nich odnaleziona została poddana konserwacji i ponownie powieszona w głównej hali dworca. Dworzec stracił też piękny secesyjny wystrój wnętrza poza rozwiązaniami ścian. Dworzec i stacja kolejowa były trzykrotnie częściowo rujnowane: w 1915, 1939 i 1945 roku.
1915 r.
Wycofujące się wojska rosyjskie w rejonie Tarnowa zniszczyły obiekty inżynieryjne, m.in. most na rzece Dunajec. Atakujące zaś wojska państw centralnych, prowadząc artyleryjski ostrzał miasta, zrujnowały częściowo dworzec kolejowy.

11 listopada 1918 r.

Powstaje niepodległa II Rzeczpospolita Polska. Zarządzanie kolejami w Galicji przechodzi w polskie ręce.

1920 r.
Uruchomienie kolejowych warsztatów napraw wagonów osobowych i towarowych w Tarnowie.
1926 r.
Prezydent RP przywraca Ministerstwo Komunikacji i tworzy przedsiębiorstwo „Polskie Koleje Państwowe”.
1927 r.
Oddano do użytku bocznicę kolejową do fabryki Związków Azotowych, oraz przystanek kolejowy w Dąbrówce Infułackiej (dziś Tarnów Mościce).
30 czerwca 1929 r.
Na dworzec kolejowy w Tarnowie wjechał specjalny pociąg, którym sprowadzono trumnę z prochami Wielkiego Polaka, generała Józefa Bema. (…) Trumnę umieszczoną w specjalnym wagonie przewieziono przez granice Turcji, Jugosławii do stolicy Węgier – Budapesztu. Naród węgierski niezwykle uroczyście przyjął bohatera, wystawiając jego trumnę na widok publiczny w Muzeum Narodowym 27 czerwca. Od Budapesztu trumnie towarzyszyła wojskowa delegacja węgierska. Na wszystkich stacjach, przez które przejeżdżał pociąg, stały szpalery ludzi z odkrytymi głowami. Wagon obrzucano kwiatami. (…) (na zdjęciu: pociąg z prochami gen. Bema na stacji kolejowej w Tarnowie)
1938 r.
Na trasie Kraków – Tarnów – Rzeszów – Przemyśl w ciągu doby kursowało piętnaście pociągów. Linię Kraków – Tarnów – Nowy Sącz – Krynica obsługiwało zaś dziesięć pociągów, natomiast po linii Tarnów – Szczucin jeździło pięć pociągów (Urzędowy Rozkład Jazdy – 1938 rok).
28 sierpnia 1939 r.
Z Tarnowa wyjechały pociągi z ostatnimi zmobilizowanymi jednostkami wojskowymi, kilka godzin poźniej doszło do tragedii. O godzinie 23:18 – na dworcu kolejowym w przechowalnii bagaży nastąpił wybuch bomby zegarowej. Pod gruzami zniszczonego dworca zginęło 20 osób przebywających w poczekalni bądź restauracji trzeciej klasy, a 35 zostało rannych. Jak się okazało w czasie śledztwa i przesłuchań zatrzymanego wówczas Antoniego Guzego zamieszkałego w Bielsku, tego aktu terrorystycznego dokonała grupa kolonistów z bielskiego i mieleckiego. Byli to ludzie przeszkoleni w Niemczech i zaopatrzeni w materiały wybuchowe. Guzy sam przyjechał do Tarnowa i to on zostawił dwie walizki wypełnione materiałem wybuchowym (na zdjęciu: zniszczony przez wybuch dworzec, część restauracyjna, widok od strony torów, fot z 29 sierpnia 1939 r.).
13 czerwca 1940 r.

Z Tarnowa wyruszył pierwszy transport 753 więźniów do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. „Ponury ten pochód więźniów przesunął się z placu Pod Dębem ulicą Wałową, Krakowską na rampę kolejową, gdzie w pośpiechu wtłoczono ich do uprzednio przygotowanych wagonów”. Istnieje jednak pewna do końca nie rozstrzygnięta zagadka. Z tarnowskiego więzienia wyszło 753 osoby, ale do Oświęcimia dotarło 728 osób. Spośród 25 więźniów, brakujących do liczby 753 wyprowadzonych 13 czerwca z tarnowskiego więzienia do łaźni, jedynie o jednym wiadomo na pewno, że został zwolniony na rampie kolejowej tuż przed załadowaniem do pociągu. Natomiast losu pozostałych 24 nie udało się ustalić (na zdjęciu: więżniowei z pierwszego transportu wsiadają do pociągu na rampie kolejowej w Tarnowie).
1945 r.
Niemcy, wycofując się pod naporem Armii Czerwonej, zniszczyli mosty na rzekach Dunajec i Biała. W 50% zdewastowane zostały też urządzenia zabezpieczenia ruchu na stacji Tarnów.

1946-1949 r.
Odbudowa linii kolejowych po zniszczeniach II wojny światowej.
28 września 1962 r.
Zelektryfikowano linie kolejową na odcinku Kraków Podłęże – Tarnów Zachodni (Mościce).
25 września 1963 r.
Uruchomiono trakcję elektryczną na odcinku z Tarnowa Zachodniego (Mościce) do Rzeszowa.
1965-1977 r.
Przebudowa wiaduktu nad ulicą Krakowską w Tarnowie, budowa obiektów polepszających bezpieczeństwo ruchu podróżnych oraz dworca na stacji Tarnów Zachodni (Mościce).
Kwiecień 1984 r.
Rozpoczęto modernizację linii Tarnów – Tuchów – Stróże – Nowy Sącz – Muszyna – Krynica – Leluchów (elektryfikacja i zmiana profilu trasy).
30 listopada 1984 r.
Oddano do eksploatacji pierwszy odcinek zelektryfikowanej linii leluchowskiej Tarnów – Tuchów. Prace na całej linii do Leluchowa i Krynicy zakończono w 1987 roku.
31 maja – 2 czerwca 1996 r.
Jubileuszowe uroczystości w Tarnowie z okazji 140-lecia linii Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica, 120-lecie linii Tarnów – Nowy Sącz – Leluchów i 90-lecie linii Tarnów – Szczucin. W programie obchodów zorganizowano konkurs rysunkowy dla dzieci „Koleją w Świat”, koncert muzyczny, wystawę taboru kolejowego, uroczysty wjazd i powitanie pociągu retro z Krakowa, którym następnie przejechano z Tarnowa do Szczucina. Na wyznaczonych stacjach odbyły się spotkania i programy artystyczne przygotowane przez gminy. Imprezę zakończył festyn dla dzieci i dorosłych na stadionie „Tarnovia” w Tarnowie. Ponadto z tej okazji Poczta Polska wydała okolicznościowy datownik. Inicjatorami obchodów tych jubileuszy byli: Krzysztof Jasiński z Zakładu Przewozów Towarowych w Tarnowie oraz Paweł Sroka z Radia Kraków.
1998 r.
Rozpoczęto restrukturyzację, komercjalizację i prywatyzację PKP.
2006 r.
Dzień w Stacji Tarnów: z transportu kolejowego korzysta około 3500 osób, przejeżdża i odjeżdża we wszystkich kierunkach prawie 100 pociągów pasażerskich (osobowe, pospieszne, ekspresowe i międzynarodowe). Bieg rozpoczyna i kończy oraz przejeżdża tranzytem ponad 80 pociągów towarowych. Na Węźle PKP Tarnów działa Zakład Przewozów Towarowych PKP CARGO S.A. oraz kilka sekcji biur i posterunków innych zakładów spółek kolejowych PKP.
Czerwiec 2006 r. – 150 LAT KOLEI W TARNOWIE
Jubileusze kolejowe w Tarnowie: 150 lat Linii Kraków – Bochnia – Tarnów – Dębica, 130 lat Linii Tarnów – Nowy Sącz – Leluchów i 100 lat Linii Tarnów – Szczucin.

Tekst: Krzysztof Jasiński – PKP CARGO S.A. Zakład Przewozów Towarowych w Tarnowie
W tekście wykorzystano także fragmenty książki Tarnów – Wielki Przewodnik – Zawale pod redakcją Stanisława Potępy